Μεγάλος ντόρος φαίνεται να άναψε τώρα το κατακαλόκαιρο για το επίμαχο βίντεο του Κ. Γαβρά, το οποίο αναπαριστά τις διαδοχικές καταστροφές που υπέστησε ο Παρθενώνας κατά τη διάρκεια της μακράς ιστορίας του. Η πέτρα του σκανδάλου είναι η σκηνή που απεικονίζει μαυροφορεμένους να έχουν ανέβει με σκαλωσιές και να καταστρέφουν το αέτωμα και μετώπες. Ας δούμε ολόκληρο το βίντεο:
UPDATE: Ο Κώστας Γαβράς, πιστός στην υπόσχεσή του ανάρτησε ολόκληρο το βίντεο στο YouTube.
Η Εκκλησία, και (φυσικά) το ΛάΟΣ, διαμαρτυρήθηκαν ότι η συγκεκριμένη σκηνή δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια, και εκφράζει απλά την εμπάθεια απέναντι στο χριστιανισμό τόσο του ίδιου του Γαβρά, όσο και κάποιων άλλων κύκλων που τον υποστηρίζουν.
Αν θέλουμε να βρεθούμε όσο πιο κοντά γίνεται στην ιστορική αλήθεια, οφείλουμε να ανατρέξουμε τόσο στις πηγές τις εποχής, όσο και στα πορίσματα αξιόπιστων ερευνητών.
Όσον αφορά τον Παρθενώνα, γραπτές πηγές που να αναφέρουν την καταστροφή των γλυπτών του από χριστιανούς δεν υπάρχουν (στο βαθμό τουλάχιστον που γνωρίζω, αλλά παραδέχονται και οι άλλοι). Η έλλειψη τέτοιων πηγών δεν στηρίζει, από την άλλη όμως και δεν αμφισβητεί την αλήθεια της επίμαχης σκηνής.
Υπάρχει όμως πλήθος γραπτών πηγών, που επιβεβαιώνουν το εχθρικό κλίμα που καλλιέργησαν οι πρώτοι χριστιανοί αυτοκράτορες (Κωνσταντίνος, Θεοδόσιος, Ιουστινιανός, και οι τρεις τους «αγιοποιημένοι» από την Ελληνορθόδοξη Εκκλησία), με ό, τι αυτό συνεπαγόταν για την τύχη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού και των υποστηρικτών του.
Η επίσημη πολιτική του «άγιου» Κωνσταντίνου ήταν περίπου αυτή: "Οι εθνικοί μπορούσαν να διατηρούν τους ναούς και τα ιερά τους, αλλά τους απαγορευόταν να τελούν θυσίες και εορταστικές εκδηλώσεις ή να εγκαινιάζουν νέους τόπους λατρείας" (Καρπόζηλος, Βυζαντινοί Ιστορικοί και Χρονογράφοι, τ. Α’, σελ. 175). Ανεπίσημα όμως οι φανατικοί χριστιανοί πήραν το πράσινο φως για να λεηλατήσουν και να καταστρέψουν τους ναούς. Όσο για τους πολύτιμους θησαυρούς τους, αυτοί ληστεύτηκαν με εντολή του ίδιου του αυτοκράτορα (Καρπόζηλος, στο ίδιο).
Ο Ευσέβιος Καισαρείας αναφέρει τόσο την καταστροφή ναών («κατεσκάφησαν τε τότε και άρδην ηφανίσθησαν» ο ναός Αφροδίτης στην Άφακα της Φοινίκης, κι άλλος ένας στην Ηλιούπολη Φοινίκης, ο ναός Ασκληπιού στις Αιγές της Κιλικίας), όσο και την αρπαγή πολύτιμων ιερών αντικειμένων, από τα οποία όσα ήταν από πολύτιμο μέταλλο τα έλιωναν για παρασκευή χρημάτων, ενώ όσα ήταν από χαλκό τα μετέφεραν για να στολίσουν την Κων/πολη (Ευσέβιος, Περί της Πανταχού Γης Καταλυθέντων Ειδώλων και Ξοάνων).
Τα εγκλήματα του «Μεγάλου» Θεοδοσίου είναι λίγο πολύ γνωστά. Αξίζει να εστιάσουμε σε δύο σημεία από τον Θεοδοσιανό Κώδικα:
"Εάν κάποια αγάλματα βρίσκονται ακόμη μέσα στους Ναούς και τα Ιερά και έχουν δεχθεί ή δέχονται ακόμη την λατρεία των ειδωλολατρών, όπου κι αν συμβαίνει αυτό, θα ξεριζωθούν εκ θεμελίων, αναγνωρίζοντας ότι αυτό έχει διαταχθεί κατ' επανάληψη και πολύ συχνά. Τα ίδια τα κτίρια των Ναών που βρίσκονται μέσα σε πόλεις ή κωμοπόλεις, ή έξω από αυτές, θα παραδοθούν σε δημόσια χρήση και θα καταστραφούν οι ανά τόπους βωμοί". [Θεοδοσιανός Κώδικας 16.10.19]
"Απαγορεύουμε σε εκείνους που έχουν μιαρές ειδωλολατρικές πεποιθήσεις να προσφέρουν τις καταραμένες τους θυσίες και να ασκούν όλες τις άλλες καταδικαστέες πρακτικές τους. Διατάσσουμε δε όλα τα Ιερά και οι Ναοί τους που στέκουν ακόμη, να καταστραφούν με πρωτοβουλία των τοπικών διοικητών και να εξαγνιστούν τα απομεινάρια τους με την ύψωση του σημείου της σεβαστής χριστιανικής θρησκείας. Όλοι ας γνωρίζουν ότι αν παραβάτης του παρόντος νόμου παραπεμφθεί με επαρκείς αποδείξεις ενώπιον δικαστού, θα τιμωρηθεί με την ποινή του θανάτου". [Θεοδοσιανός Κώδικας 16.10.25] (πηγή).
Τα ανδραγαθήματα των μαυροφορεμένων (από τότε) καλόγερων επί εποχής Θεοδοσίου μεταφέρει και ο Λιβάνιος, σε μία επιστολή του στον αυτοκράτορα:
«Αυτοί όμως που είναι ντυμένοι στα μαύρα και τρώνε περισσότερο από τους ελέφαντες και πίνουν τόσο πολύ ώστε να προξενούν αηδία σε όσους συνοδεύουν τις οινοποσίες τους με ύμνους, αλλά καταφέρνουν να το κρύβουν χρησιμοποιώντας τεχνάσματα που τους κάνουν να φαίνονται ωχροί, αυτοί οι άνθρωποι, ενώ ο νόμος βρίσκεται ακόμη σε ισχύ, επιτίθενται κατά των ιερών με ξύλα και πέτρες και σίδερα, ή ακόμη και μόνο με τα χέρια και τα πόδια τους. Έπειτα ακολουθεί ολοκληρωτική καταστροφή των ναών και αφαιρούνται οι σκεπές και γκρεμίζονται οι τοίχοι και διαμελίζονται τα αγάλματα και ξεριζώνονται οι βωμοί και οι ιερείς [σ.σ. οι εθνικοί] έχουν να επιλέξουν ανάμεσα στη σιωπή και το θάνατο.Κι έτσι η μία καταστροφή φέρνει δεύτερη και τρίτη, και τα τρόπαια συγκεντρώνονται το ένα μετά το άλλο κατά παράβαση του νόμου» (πηγή).
[Παρένθεση: επειδή πολλοί αμφισβητούν τα «μαύρα ρούχα» των παλαιών ζηλωτών της Εκκλησίας, η μαρτυρία του Λιβάνιου δίνει μια καλή απάντηση].
Με τον Ιουστινιανό συνεχίζεται η δίωξη κατά των «ανόσιων» όπως τους αποκαλούσε Ελλήνων (τόσο «Έλληνας» ένιωθε ο άγιος), επιβάλλοντας με σκληρότατους τρόπους και νόμους το βίαιο εκχριστιανισμό τους:
«Οι ενέργειες του Ιουστινιανού, οπωσδήποτε, δείχνουν την απόφασή του αφενός να ξεριζώσει διά παντός την ειδωλολατρία, και αφετέρου να κάμψει το φρόνημα των διαφόρων αιρετικών ομάδων. Για το σκοπό αυτό επέτρεψε σε ζηλωτές της εκκλησίας, όπως τον Ιωάννη Εφέσου, να μεταχειριστεί κάθε μέσο προκειμένου να οδηγήσει στο χριστιανισμό τους εθνικούς κατοίκους των ορεινών ασιατικών επαρχιών Φρυγίας, Λυδίας και Καίας. Οι αρχαίοι ναοί των περιοχών αυτών κατεστράφησαν ολοσχερώς […] Πολλοί οδηγήθηκαν τότε στο βάπτισμα, ανάμεσά τους σοφιστές, γιατροί, γραμματιστές και συγκλητικοί, με τη βία και μετά από μαστιγώσεις και φυλακίσεις. Διωγμοί εξαπελύθησαν εκ νέου κατά των Μανιχαίων το 545, πολλοί εκ των οποίων τότε εκάησαν ζωντανοί, διότι αρνήθηκαν να ασπαστούν την Ορθοδοξία» (Καρπόζηλος, οπ.π., σελ. 392-3).
Ο βυζαντινός χρονογράφος Ιω. Μαλάλας αναφέρει την καταστροφή επί Ιουστινιανού εικόνων και αγαλμάτων, καθώς και το κάψιμο ελληνικών βιβλίων:
«Μηνί Ιουνίω, ινδικτιώνι τη αυτή, συσχεθέντες Έλληνες περιεβωμίσθησαν και τα βιβλία αυτών κατεκαύθη εν τω Κυνηγίω και εικόνες των μυσερών θεών και αγάλματα» (Ιω. Μαλάλας, Χρονογραφία, 18, 491, 18-20. Επίσης, Καρπόζηλος, οπ.π.)
Και φυσικά ο «άγιος» ρητά και απερίφραστα στον Κώδικά του απαγόρευσε το δικαίωμα στους "ανόσιους Έλληνες" να διδάσκουνε:
«Παν δε μάθημα παρά των νοσούντων την των ανοσίων Ελλήνων μανίαν διδάσκεσθαι κωλύομεν» (Cod. Just. I 11, 10, 2).
Αυτά και άλλα πολλά κάναν οι τρεις «μεγάλοι» και «άγιοι» της Εκκλησίας μας, τα οποία δεν έχουμε χρόνο και χώρο να παρουσιάσουμε. Αυτό που πρέπει να γίνει σαφές, είναι το κλίμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή που ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό. Για να καταλάβουμε ότι η πρόταση πως η Εκκλησία σεβόταν (έτσι γενικά) την αρχαιοελληνική κληρονομιά, είναι ένα παραμύθι για τα αυτιά τραγέλαφων ελληνορθόδοξων.
Όσον αφορά τη μεταχείριση του Παρθενώνα από τους πρωτοχριστιανούς, όπως είπαμε γραπτές πηγές δεν υπάρχουν, κι έτσι πρέπει να στηριχθούμε στα αρχαιολογικά ευρήματα και τις μαρτυρίες των ειδικών. Κατηγόρησαν το Γαβρά ότι είναι ανιστόρητος, διαστρεβλωτής κλπ. Κι όμως, το φιλμ του δεν βασίστηκε στις οδηγίες του Σόρος, των Εβραίων, ή της νέας τάξης πραγμάτων, αλλά σε έναν από τους πλέον αρμόδιους να μιλήσουν για το θέμα αυτό, τον Μαν. Κορρέ, αν. καθηγητή του ΕΜΠ, αρχιτέκτονα και αναστηλωτή του Παρθενώνα.
Λέει λοιπόν επί του θέματος ο Κορρές:
«Ολες οι μετόπες του Παρθενώνα βόρειας και δυτικής πλευράς έχουν υποστεί βαριά απολάξευση. Ολες οι κεφαλές των αναγλύφων πελεκήθηκαν άγρια, εκτός της 32ης μετόπης της βόρειας πλευράς γιατί τάχα απεικόνιζε σκηνή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ολα αυτά τεκμαίρονται επί τη βάσει της παρατήρησης των αρχαιολόγων, γιατί δεν υπάρχει καμία πηγή της εποχής εκείνης που να αναφέρεται σε αυτή την καταστροφή. Οι χριστιανοί πελεκούσαν τα πρόσωπα, αυτό είναι σχεδόν βέβαιο. Από την άλλη πλευρά μετέτρεπαν τους αρχαίους ναούς σε εκκλησίες. Κι αυτή η συνήθειά τους απέβη σωτήρια για μερικά μνημεία, όπως για παράδειγμα για τον ναό του Ηφαίστου στο Θησείο που μετετράπη σε ναό του Αγίου Γεωργίου κι έτσι σώθηκε. Αλλιώς, ενδεχομένως να είχε λιθολογηθεί και να μην είχαμε τίποτα από αυτόν»(πηγή)
Ανάλογη είναι και η άποψη του αναπληρωτή διευθυντή του μουσείου της Ακρόπολης, Αλ. Μάντη:
«Η καταστροφή έγινε περί τον 5ο-6ο αιώνα στις βόρειες και δυτικές μετόπες καθώς και στο μέσον του ανατολικού αετώματος. Η έκρηξη του Μοροζίνι το 1687 εκτίναξε τις μεσαίες μετόπες της νότιας πλευράς που από τότε χάθηκαν. Σε όλα τα εγχειρίδια αναφέρεται ότι για να εξασφαλιστεί φως στην αψίδα της Βασιλικής που κτίστηκε στον Παρθενώνα καταστράφηκαν τα κεντρικά αγάλματα του ανατολικού αετώματος. Στα σχέδια του Κάρεϊ (1674) φαίνεται η τρύπα του ανατολικού αετώματος»(Πηγή).
Τίθεται τώρα ένα νέο ερώτημα: είναι οι παραπάνω διαπιστώσεις των αρχαιολόγων αναντίρρητες αλήθειες; Η απάντηση πρέπει να είναι και εδώ "όχι". Επειδή λείπουν ισχυρά τεκμήρια (π.χ. καταγεγραμμένες μαρτυρίες), βασίζονται στα δεδομένα που έχουν στη διάθεσή τους. Έτσι, σύμφωνα με μία άλλη ερμηνεία η καταστροφή των μετοπών έγινε όχι τον 5ο-6ο αιώνα, αλλά τον 8ο :
«Τον όγοδο αιώνα, την εποχή της εικονομαχίας στον βυζαντινό κόσμο, οι μετόπες του Παρθενώνα καταστράφηκαν σε τέτοιο βαθμό ώστε δεν είναι δυνατή η ανασύνθεσή τους. Μια παράσταση με την Ήρα και την Ήβη (μετόπη 32) που δεν πειράχτηκε μάλλον συνέβη γιατί ερμηνεύθηκε χριστιανικά και θεωρήθηκε ότι απεικονίζει τον Ευαγγελισμό. Αλλά διασώθηκε και η κενταυρομαχία της νότιας πλευράς, επειδή δεν ήταν τόσο ορατή στον κόσμο»(πηγή).
Υπάρχουν και άλλοι μελετητές, όπως ο Αντ. Καλδέλλης, που υποστηρίζουν ότι ο Παρθενώνας δεν υπέστησε καμία ζημιά από τους βυζαντινούς:
«Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία της μετατροπής του αρχαίου ναού σε χριστιανικό, είναι πως τίποτε δεν πειράχθηκε, τίποτε δεν αλλάχθηκε. Ακόμη και τα αετώματα δεν σκεπάστηκαν - αφέθηκαν ως είχαν. Ο περίφημος φόβος των "δαιμονικών" αρχαίων θεών, απ ότι φαίνεται δεν περιελάμβανε την Ακρόπολη. Όχι μόνο τον Παρθενώνα: κατοικία του επισκόπου των Αθηνών ήταν τα Προπύλαια»(πηγή).
Η άποψη αυτή όμως παραείναι αισιόδοξη, και διαψεύδεται άλλωστε από το σκίτσο του Κάρρεϋ. Πιο νηφάλια και τεκμηριωμένη φαίνεται να είναι η μελέτη του Γρ. Πουλημένου, ο οποίος υποστηρίζει ότι γίναν μεν επεμβάσεις στον Παρθενώνα, προκειμένου να μετατραπεί σε χριστιανικό ναό, αλλά οι λόγοι ήταν λειτουργικοί και όχι θρησκευτικοί, κι ότι η διάσωση πολλών παγανιστικών απεικονίσεων στον ναό δεν στηρίζει την ερμηνεία της καταστροφής κάποιων άλλων από θρησκευτικό ζήλο(πηγή).
Αυτό, πάντως, που φαίνεται να ισχύει, είναι η καταστροφή του μεσαίου τμήματος του ανατολικού αετώματος, είτε για την τοποθέτηση σταυρού, είτε για να φωτίζεται η αψίδα του χριστιανικού ναού. Το γεγονός αυτό αμφισβήτησαν (μεταξύ άλλων) το τρωκτικό και ο Άδωνης Γεωργιάδης με ένα νόθο επιχείρημα, που τελικά θα τους γυρίσει μπούμερανγκ.
Και οι δύο, επικαλούνται ένα σκίτσο του Ζακ Κάρρεϋ του 1674, λίγα χρόνια πριν το βομβαρδισμό του Μοροζίνι, το οποίο απεικονίζει σχεδόν ανέπαφο το δυτικό αέτωμα. Το τρωκτικό τώρα, με μια αλαζονεία 10 μποφόρ, υποστηρίζει ΨΕΥΔΩΣ ότι ο Γαβράς αναπαριστά την καταστροφή αυτού του αετώματος(πηγή).
Το ίδιο ακριβώς ψέμα αναπαράγει και ο Άδωνης από την εκπομπή του, χωρίς μάλιστα να κάνει ούτε τη διάκριση ανάμεσα σε ανατολικό και δυτικό, λες και ο Παρθενώνας είχε μόνο ένα αέτωμα!
Να και τα δύο αετώματα:
Ανατολικό:
Δυτικό:
Όπως θα παρατηρήσετε στο σκίτσο που δείχνει ο Άδωνης, αλλά και παραδέχεται η πηγή του, το τρωκτικό, αναπαριστά το δυτικό αέτωμα, κι αυτό άλλωστε φαίνεται ξεκάθαρα και από το άλογο το ανασηκωμένο στα δυο του πόδια.
Ο Γαβράς, πάλι, παραπέμπει ξεκάθαρα στην καταστροφή του ανατολικού αετώματος, κι αυτό αποδεικνύτεαι από το ότι βρίσκεται στην ίδια πλευρά με την αψίδα του χριστιανικού ναού, η οποία κοιτάει πάντα προς ανατολάς. Δυστυχώς για τους κυρίους του τρωκτικού και ΛάΟΣ, ένα άλλο σκίτσο του Κάρρεϋ αναπαριστά το ανατολικό αέτωμα, με την βαθιά τρούπα στη μέση:
[Όπως φαίνεται, το παραπάνω σκίτσο είναι ένωση δύο ξεχωριστών σκίτσων του Κάρρεϋ, και η ένωσή τους κοντά κοντά παραπλανά και δείχνει το κενό μικρότερο απ' ότι είναι στην πραγματικότητα].
Για άλλη μια φορά λοιπόν, τσακώνουμε το τρωκτικό και τον Άδωνη να λένε χονδροειδέστατα ψεματάκια (και για μια ακόμη φορά πέφτουμε από τα σύννεφα).
Η πιο "εκλεπτυσμένη" κριτική (βλ. π.χ. εδώ κι εδώ) ισχυρίζεται πως, ναι μεν ο Γαβράς απεικονίζει τη σωστή πλευρά, αλλά η "τρύπα" που αναπαριστά είναι μεγαλύτερη από το σκίτσο του Κάρρεϋ.
Με μια προσεκτική ματιά, όμως, θα διαπιστώσει κανείς ότι η κριτική αυτή, αν και όχι εντελώς λαθεμένη, είναι υπερβολική. Σύμφωνα με την εικόνα που δίνει ο Γαβράς, η αριστερή πλευρά του αετώματος τελειώνει με το άγαλμα της «φαινομηρίδας» Άρτεμης, ενώ στο σκίτσο του Κάρρεϋ επεκτείνεται και σ’ ένα μισοκατεστραμμένο άγαλμα παραπέρα. Η δεξιά πλευρά παραμένει όμοια και στις δύο περιπτώσεις.
Επομένως, αν και όχι 100% ακριβής, η γενική εικόνα (που δίνει ο Γαβράς) με το μέγεθος του κενού ανταποκρίνεται στο σκίτσο του Κάρρεϋ, και θα ήταν ανόητο να μιλάμε για διαστρέβλωση μιας φευγαλέας εικόνας, η οποία θέλει να μεταδώσει το μήνυμα μιας συγκεκριμένης καταστροφής, κι όχι να μας βάλει να μετρήσουμε πόσα αγάλματα σώθηκαν.
Τελικά, πώς εξηγείται το γεγονός ότι οι χριστιανοί κατέστρεψαν μόνο τμήματα του ναού, κι όχι ολόκληρο τον «ειδωλολατρικό» Παρθενώνα;
Νομίζω ότι μια εύλογη απάντηση δίνει ο καθηγητής αρχαιολογίας Ν. Σταμπολίδης:
"Θεωρώ επίσης βέβαιο ότι, όπως υπήρχαν κρυπτοχριστιανοί πριν από τον Μ. Κωνσταντίνο, έτσι θα υπήρχαν και κρυπτοειδωλολάτρες μετά τον Θεοδόσιο. Γι’ αυτό πολύ συχνά βλέπουμε οι Χριστιανοί να χρησιμοποιούν τους αρχαίους ναούς. Τους μετατρέπουν σε εκκλησίες με αποτέλεσμα να τους προστατεύουν. Αν ήταν φανατισμένοι, θα τους γκρέμιζαν συθέμελα και σήμερα δεν θα είχαμε καν Παρθενώνα" (πηγή).
Η διαπίστωση αυτή μπορεί να συνδεθεί και με τις μαρτυρίες που είδαμε παραπάνω για βίαιο εκχριστιανισμό, ώστε να υποθέσουμε ότι υπήρχαν αρκετοί «κρυπτοειδωλολάτρες» που εκχριστιανίστηκαν από φόβο, παρέμεναν όμως συναισθηματικά δεμένοι με τους αρχαίους ναούς, κι έβλεπαν την μετατροπή τους σε εκκλησίες ως το μόνο τρόπο σωτηρίας τους. Σε κάθε περίπτωση, οφείλουμε να διακρίνουμε διαφόρους τύπους χριστιανών (κρυπτοειδωλολάτρες, μετριοπαθείς, φανατισμένους), και να υποθέσουμε ότι η τύχη των ναών εξαρτιόταν από το ποια πλευρά επικρατούσε, και κάτω από ποιες συγκυρίες.
Όσο για τη ματιά του Κ. Γαβρά στην ιστορία του Παρθενώνα, είδαμε ότι δεν βασίστηκε στην τύχη ή σε εμπάθεια, αλλά σε συγκεκριμένες υποθέσεις αρχαιολόγων, οι οποίες με τη σειρά τους βασίζονται σε συγκεκριμένα στοιχεία, πολλά ή λίγα. Το να αμφισβητεί κάποιος αυτή την υπόθεση και να ζητάει περισσότερα στοιχεία είναι κάτι το απολύτως δικαιολογημένο, και σωστό. Παράλογο όμως γίνεται από τη στιγμή που η αμφισβήτηση αυτή στηρίζεται στη σαθρή υπόθεση περί «αγάπης» και σεβασμού του χριστιανισμού (και δη των «αγ(ρ)ίων» του) απέναντι στην αρχαιοελληνική κληρονομιά. Αυτού του τύπου οι αμφισβητίες, καλά θα κάνουν πρώτα να ελέγξουν την αξία των δικών τους υποθέσεων.
_____________________________
Παλιά σχόλια (131)